Hiểu về Bắt nạt - Phần I: Bắt nạt là gì?
“Con em là chuyên gia bắt nạt bạn bè.”
“Nó chỉ giỏi bắt nạt bạn thôi, hơi tí là nó giơ nắm đấm ra.”
Những câu nói như trên rất quen thuộc trong cuộc sống hàng ngày phải không các bạn? Quả thực, nhiều cha mẹ đã/đang phải đau đầu vì con mình thường xuyên có hành vi đánh bạn và chúng ta quen gọi đó là bắt nạt. Tuy nhiên, bắt nạt thực chất không đơn giản như thế, đó là một vấn nạn cực kỳ nghiêm trọng khiến các chuyên gia tâm lý, các nhà giáo dục trên khắp thế giới vẫn đang phải nỗ lực không ngừng để giải quyết. Bài viết này sẽ cung cấp một số thông tin nhằm giúp các cha mẹ hiểu sâu hơn và có thể phân biệt bắt nạt với hành vi hung hăng thông thường ở trẻ.
1. BẮT NẠT LÀ GÌ?
Trước khi kết luận con mình có phải một ‘kẻ bắt nạt’ hay không, các cha mẹ phải hiểu bắt nạt là gì.
Năm 2014, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật (CDC) và Bộ Giáo dục Mỹ đã đưa ra định nghĩa đầu tiên có tính chất liên bang về bắt nạt như sau:
Những động thái được cho là bắt nạt khi hội tụ đủ ba yếu tố cốt lõi:
(1) Hành vi hung hăng không được chấp nhận:
Là những hành vi làm tổn thương nạn nhân về thể xác hoặc tinh thần.
(2) Có sự khác biệt về vị thế giữa những đứa trẻ
‘Vị thế’ (power) ở đây có thể là:
+ sự chênh lệch về thể trạng/thể chất: bạn này to lớn hơn, khỏe mạnh hơn, có vóc dáng “áp đảo” nạn nhân; hoặc
+ chênh lệch về tầm ảnh hưởng: gia cảnh, danh tiếng trong lớp/trường/cộng đồng sinh hoạt (câu lạc bộ, hội nhóm…)
(3) Sự lặp đi lặp lại các hành vi bắt nạt (đánh, xô đẩy, đe dọa…)
Các hành động gây hấn, làm tổn thương một nạn nhân cụ thể lặp lại nhiều lần, hoặc có khả năng lặp lại trong tương lai.
2. HẬU QUẢ CỦA BẮT NẠT
Cả đứa trẻ bắt nạt và bị bắt nạt đều sẽ gặp những vấn đề nghiêm trọng, lâu dài nếu không được hỗ trợ kịp thời.
Trẻ bắt nạt người khác có thể vẫn tiếp tục tham gia vào các hành vi bạo lực trong giai đoạn trưởng thành và có nhiều khả năng vướng vào các vấn nạn sau:
Lạm dụng rượu và các chất gây nghiện ở tuổi vị thành niên và khi trưởng thành
Tham gia ẩu đả, phá hoại tài sản, bỏ học và các hành vi phạm pháp.
Trải nghiệm các hoạt động tình dục sớm
Có xu hướng ngược đãi vợ/chồng và con cái trong tương lai.
Trẻ bị bắt nạt có thể gặp những vấn đề về thể chất, tinh thần, xã hội, tình cảm, và ảnh hưởng đến chất lượng học tập. Cụ thể:
- Trẻ có thể rơi vào trạng thái trầm cảm, lo sợ, dễ buồn bực, cô đơn, rối loạn giấc ngủ, ăn không ngon miệng, mất hứng thú với những hoạt động mà trước đây chúng từng yêu thích. Những vấn đề này có thể tiếp diễn đến tuổi trưởng thành và theo trẻ suốt đời.
- Trẻ dễ mắc các bệnh gây suy giảm sức khỏe
- Thành tích cũng như chất lượng học tập giảm sút. Trẻ có thể sợ hoặc không muốn đến trường.
- Một số rất nhỏ những trẻ bị bắt nạt đã chọn cách trả thù cực kỳ bạo lực. Tại Mỹ, 12 trong số 15 vụ xả súng tại trường học ở thời điểm những năm 1990 có thủ phạm là những người từng bị bắt nạt trong quá khứ.
3. NHỮNG KIỂU HÀNH VI BẮT NẠT
Bắt nạt có thể tồn tại dưới nhiều hình thức:
Về mặt thể chất: đánh, đấm, xô đẩy.
Về mặt tinh thần và cảm xúc: nói xấu, bịa đặt, cố tình lan truyền một thông tin xấu về đối tượng bị bắt nạt, tẩy chay.
Thông qua lời nói: dọa nạt, đe nẹt, trêu chọc, lăng mạ, sỉ nhục.
Hình thức khác: ép người khác làm việc họ không muốn, hủy hoại đồ đạc của người khác…
Thông thường, các bé trai có xu hướng thực hiện bắt nạt qua hành động gây gổ, va chạm về mặt thể chất và lời nói. Người lớn có thể dễ nhận ra những hành vi này và can thiệp lập tức.
Trong khi đó, phần lớn bé gái lại có cách bắt nạt tinh vi và kín đáo hơn qua việc gây ảnh hưởng về mặt tinh thần, gây áp lực lên đối tượng bị bắt nạt. Ví dụ: thao túng các mối quan hệ, kêu gọi tẩy chay, tung tin đồn, nói xấu…
Những hành vi bắt nạt ở mức nghiêm trọng như quấy rối, đe dọa, hành hung còn có thể bị xem như phạm tội và bị khởi tố trước pháp luật.
4. Ở ĐỘ TUỔI NÀO THÌ TRẺ BẮT ĐẦU CÓ HÀNH VI BẮT NẠT?
Trẻ thường thực hiện hành vi bắt nạt đúng nghĩa ở vào độ tuổi 7 hoặc 8 – đây là thời điểm trẻ bắt đầu nhận thức được ý nghĩa về vị thế xã hội rõ rệt hơn so với lứa tuổi trước.
Bước sang tiểu học, trẻ dần tự lập hơn, người lớn không còn liên tục ở bên cạnh theo dõi nhất cử nhất động của trẻ nữa. Trẻ sẽ tăng cường giao tiếp và chịu ảnh hưởng từ nhau. Lúc này, trường học là nơi các con bắt đầu xây dựng con người xã hội qua những trải nghiệm có tính cộng động. Từ đó, trẻ dần nhận ra mình có khả năng gây tác động lên các mối quan hệ xung quanh bằng hành vi, và cảm thấy bản thân có “quyền uy” hơn. Đồng thời, trẻ cũng có thể thỏa mãn với việc chúng được hưởng lợi về mặt vật chất từ bắt nạt, ví dụ: chiếm được tài sản, đồ dùng của nạn nhân; buộc nạn nhân phải làm việc gì đó thay mình v.v…
Nếu không được can thiệp và giúp đỡ, trẻ sẽ duy trì việc bắt nạt lâu dài, không xác định được điểm dừng. Trẻ bắt nạt cũng sẽ mang theo những hậu quả về mặt tâm lý nghiêm trọng không kém gì nạn nhân.
LỜI KẾT
Với những thông tin trên, hẳn là các cha mẹ đã nhận ra mức độ nghiêm trọng của bắt nạt cũng như các đặc điểm để kết luận như thế nào là một hành vi bắt nạt.
Các cha mẹ không nên quá lo lắng khi con mình có những biểu hiện hung hăng ở độ tuổi sơ sinh và tập đi. Hãy lắng nghe, thấu hiểu và khéo léo giúp con trang bị kỹ năng kiểm soát cảm xúc cũng như khích lệ hành vi đúng, điều này sẽ hỗ trợ em bé rất nhiều trong quá trình hình thành nhân cách. Em bé có nhân cách tốt ít có khả năng trở thành kẻ bắt nạt trong tương lai.